Hai setenta anos, falamos do 13 de setembro de 1949, un grupo de gardas civís, que desprazaban detidos a varios enlaces da guerrilla da zona de Chavaga, aplicáronlle a lei de fugas a dous vellos colaboradores da II Agrupación. O seu asasinato exemplifica o carácter da represión franquista e a metodoloxía empregada para rematar coa resistencia ao fascismo.
O 10 de setembro de 1892, as vendedoras da praza de abastos de Ourense revólvense contra unha nova alza do imposto de consumos, negándose ao pago dos mesmo e sumando , ao pouco, o apoio da veciñanza. O conflito enmárcase na vaga de protestas que percorre ás comarcas galegas ao longo dese ano e rematará coa morte do médico Arturo de la Torre e dous panadeiros, que falecerían días máis tarde a consecuencia das feridas.
Simboliza o compromiso galego de clase daquela xeración heroica que vinculou nunha única loita a liberación do país e dos traballadores. Facedor de sociedades agrarias e sindicais, organizador de partidos e agrupacións políticas, dirixente de loitas e conflitos operarios, activista sen tregua a prol do Estatuto ou alcalde da Guarda, non lle quedaba outra que morrer a mans dos fascistas. A vida e a loita de Manuel Noia Xil adiantou o camiño que os nacionalistas andarían trinta anos despois.
O 23 de agosto de 1892 a veciñanza de Cervo revólvese contra a concesión da xestión do cobro do imposto de consumos que implicaba unha suba significativa na contía do mesmo. O conflito, que rematará coa morte dalgún veciño e varios feridos, enmárcase na vaga de protestas no conxunto das comarcas galegas ao longo dese ano, nun contexto de fonda crise económica, debilidade do réxime e de grande axitación dos cadros socialistas e republicanos.
Asasinárono o 20 de agosto de 1936 nunha gabia de Trasanquelos, en Cesuras, un piquete de gardas civís e falanxistas. Deixaba muller e un fillo, Progreso, e unha vida enteira de entrega a Galiza. Mestre, xornalista, escritor, masón, sindicalista e nacionalista de primeira hora, exemplifica unha xeración de galegos a templo completo fanada polo fascismo.
O Mestre Magariños foi discípulo de Chané. Compuxo decenas de pezas e nunca percebeu nada por elas. Nos derradeiros anos da súa vida traballou como caixeiro no cinema Mahía de Brión e hoxe a Escola Municipal de Música de Brión leva incorporado o seu nome na denominación oficial: Escola Municipal de Música Magariños.
Durante o mes de agosto Galiza homenaxea nas rúas as persoas represaliadas pola ditadura franquista. Os actos xiran ao redor do 17 de agosto, aniversario do asasinato de Alexandre Bóveda e Día da Galiza Mártir. Da Coruña a Poio asociacións, concellos e forzas políticas reúnense para lembrar quen loitou contra a ditadura e defendeu a liberdade.
Que as institucións públicas galegas honren a memoria de Alexandre Bóveda e das vítimas da ditadura cada 17 de agosto. Que o Estado anule as sentenzas de morte ditadas por razóns políticas, ideolóxicas ou de crenzas. Iso é o que pide unha proposición non de lei que leva a asinatura do parlamentar do BNG Luís Bará e que se acaba de rexistar no Parlamento da Galiza.
Un dos obxectivos da familia, segundo o responsábel da inmobiliaria santanderina á que encargaron a venda das Torres, sempre foi “desfacerse dun inmoble cuxos gastos de mantemento o fan insufragábel”. Esa “insufragábel” cantidade –máis xuros– reclamaríana os Franco ás arcas públicas de prosperar a demanda para restituír a súa posesión ao Estado Español, pese a que expertos cuestionan a calidade e o respecto á legalidade de moitas das obras que alí realizaron ao longo dos anos. Eis un extracto da reportaxe publicada no número 358 do semanario en papel Sermos Galiza.
É unha desas pequenas xoias que aparecen de cando en vez. As xeografías da loita de clases, as formas de organización do movemento obreiro, o proceso de toma de conciencia das maiorías sociais, a situación de vida dos sectores subalternos, as relacións de poder e a correlación de forzas na Galiza republicana ou mesmo un exemplo refinado de agit prop empresarial. Estamos diante de Psiquiatría, corrupción e loita de clases: A folga do manicomio de Conxo en 1933.
Mentres o pai, o xeneral Xoán Aranguren Roldán, mantivo a fidelidade até o final ao Goberno lexítimo para rematar fusilado na cidade de Barcelona tras a entrada das tropas fascistas, o fillo, o tenente Xoán Aranguren Ponte, atemorizaba a retagarda franquista perseguindo demócratas e mallando nas xentes de ben. Recuperamos a traxectoria de Aranguren Ponte, responsábel do operativo do terror franquista en Ribadeo e nos seus concellos limítrofes.
É unha expresión da oposición galega a política centralizadora do Goberno do Estado. Exemplifica a vinculación histórica entre a cuestión nacional e social evidente ao longo de todo o século XIX e tamén do XX. Significa, tamén, como aquelas posicións máis avanzadas no social teñen o seu correlato nunha alternativa de vangarda no nacional. Estamos, á fin, diante dunha das múltiples manifestacións da rebeldía galega coa reivindicación nacional como bandeira.
Bebel xogaba no Deportivo e France era boxeador e ciclista. Os dous foron asasinados polos franquistas no Campo da Rata da Coruña. Tamén foi asasinado días despois o seu irmán pequeno, Jaurés. O 17 de agosto, en Guitiriz, terá lugar o II Memorial 'Irmáns da Lexía' para lembrar os tres antifascistas.
Estamos diante dunha cartografía que é fiel reflexo do proxecto político do rei Fernando e da raíña Sancha, onde Galiza ocupa un papel reitor e hexemónico no ámbito do espazo cristián peninsular. Elaborado por volta de 1047 e coñecido como o mapa da raíña Sancha e do rei Fernando, fai parte da escola dos beatos e foi elaborado con toda probabilidade nalgún mosteiro da área galega.
